TEKVÎN

(TEKVÎN) Hakk Teâlâ’nın yaratması olmak demekdir Cenâb-ı Hakk (MÜKEVVİN)dir ya’ni cümle mevcûdâtı yaradıcıdır A’ndan başka yaradıcı yokdur. Yerleri ve anda olan şey’leri, gökleri ve anda bulunan şey’leri yaradan odur insanları ve hayvanları ve bunların amellerini, işlerini, yürümelerini, oturmalarını, yatmalarını, kalkmalarını, hareketlerini, sükûnlarını, insanların günâhlarını, şerlerini, hayr ve ibâdetlerini yaradan ancak O’dur. Rızk, hastalık, sıhhat, ölüm, dirilik hep A’nın yaratmasıyla hâsıl olur.

 Kâinâtda bulunan esbâb-ı zâhiriyyenin müsebbibâtdaki te’sîri kendiliğinden değildir belki esbâbın müsebbibâta mukâreneti hengâmında Cenâb-ı Hakk’ın yaratmasıyla o te’sir husûle gelür binâenaleyh ateşin yakması, karın üşütmesi, kurşunun öldürmesi hep Allâhu Teâla’nın yaratmasıyladır yoksa ateşin, karın, kurşunun kendi te’sîriyle değildir çünki ateş içine konan bir kimsenin Cenâb-ı Hakk  yanmamasını diler ateş kendiliğinden anı yakamaz nitekim İbrahim Aleyhisselâmı Nemrud ateşe atdığı hâlde ateş A’nı yakmadı ve hiçbir kılına bile zarar getiremedi çünki Cenâb-ı Hakk ateşe (yakma) buyurdu.

Fakat ateş yanmak hassası olan bir şey’e dokunursa yakmak üzere (âdetullâh) cereyân eylemiş olduğundan insanlar nefislerini helâkden muhâfaza içün helâk etmek şânından olan esbâbdan sakınmalıdır elhâsıl Hakk Teâla’dan başka hiçbir müessir yokdur cümle eşya ancak A’nın mahlûkudur binâenaleyh kâinâtda Allâhu Teâla’dan başka bir müessir-i hakîkî ve yaradıcının vücûduna kâil olmak küfürdür.

 [Büyük Şehîd İskilibli Muhammed Âtıf Hocaefendi, Mir’atü’l-İslâm, 1332 Baskı, sh:14-15]